1. دوره اول سه ساله

2. دوره دوم دو ساله که دنباله ی دوره ی اول و اجباری بود

3. دوره ی آخر یک ساله که به سه رشته ی ادبی، ریاضی و طبیعی تقسیم می شد.

همچنین در برنامه ی دانش سرای عالی، حق اختیاری که دانشجویان از سال 1313 در انتخاب شهادت نامه های گوناگون داشتند سلب شد و به طور کلی آموزش و پرورش، مقتدر و متمرکز شد و چون دولت مقتدر بود تذکرات را نمی پذیرفت. اما در مقابل این تغییرات نامطلوب همان سال یک دوره کامل کتب درسی برای دبیرستان ها تالیف شد.

در سال 1313 محل تحصیل دوره ی ابتدایی را « دبستان » و مدرس این دوره را « آموزگار »  و محل تحصیل دوره ی متوسطه را « دبیرستان » و مدرس این دوره را « دبیر » نامیدند.در سال 1313 دانشگاه تهران تاسیس شد.در سال 1314 فرهنگستان ایران برای نگهداری و بالندگی زبان فارسی به وجود آمد و به وضع واژه های فارسی و جایگزین در برابر واژه های بیگانه پرداخت.

در سال 1304 (آغاز سلطنت رضاخان) در کشور 109 هزار دانش آموز با 6 هزار معلم وجود داشت و در سال 1320(برکناری رضاخان) 536 هزار دانش آموز و 14 هزار معلم وجود داشت.از سال 1326 تاسیس مدارس و آموزشگاه های فنی و حرفه ای آغاز شد.در سال 1341 مقرر شد که هرساله عده ای از مشمولین نظام وظیفه ی دارای مدرک دیپلم به کار آموزش در روستاها مشغول شوند.  

تاریخ تحول اداری سازمان آموزش و پرورش ایران 

1. سال 1232 : اولین بار وزارتخانه ای با نام وزارت علوم پدید آمد که ماموریت اصلی آن نظام دادن به امور آموزش و پرورش کشور به سبک جدید بود.

2. سال 1289 :  اولین بار قانون اداری معارف کشور به تصویب رسید و نام وزارت علوم به وزارت معارف تغییر یافت و برای آن تشکیلات جدیدی مشخص شد.

3. سال 1317 : نام وزارت معارف به وزارت فرهنگ تغییر یافت و برنامه ریزی و نظارت بر امور آموزش و پرورش دوره های ابتدایی، متوسطه و عالی و امور فرهنگی کشور به این وزارتخانه واگذار شد.

4. سال 1343 : وزارت فرهنگ به وزارتخانه های آموزش و پرورش، فرهنگ و هنر و سازمان اوقاف تبدیل شد و امور آموزش و پرورش عمومی و عالی به وزارت آموزش و پرورش واگذار شد. 

5. سال 1346 : وزارتخانه ی علوم و آموزش عالی به وجود آمد و امور آموزش عالی کشور به این وزارت واگذار شد.

6. سال 1358 : وزارت فرهنگ و هنر با ادغام در وزارت علوم و آموزش عالی به وزارت فرهنگ و آموزش عالی تغییر یافت و امور آموزش و پرورش عمومی همچنان بر عهده ی وزارت آموزش و پرورش ماند و در سال های بعد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل شد و امور فرهنگی را عهده دار شد.

7. سال 1361 : دانشگاه آزاد اسلامی به پیشنهاد آقای رفسنجانی و با استفاده از امکانات و حمایت دولت تشکیل شد که هدف از تاسیس آن گسترش آموزش عالی بدون استفاده از بودجه ی دولت بود و امروزه بیش از نیمی از آموزش عالی کشور را بر عهده دارد.

8. سال 1366 : دانشگاه پیام نورکه آموزش آن به صورت غیرحضوری، خودخوان و از راه دوراست به منظور گسترش آموزش عالی در اقصی نقاط كشور و تحصیلات بومی و فراهم آوردن امكان ادامه تحصیل برای داوطلبان شاغل یا خانه دار تأسیس شد.

9. سال 1375 : وظایف مربوط به آموزش نیروی انسانی در حوزه ی پزشکی و پیراپزشکی از وزارت فرهنگ و آموزش عالی جدا و به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی واگذار شد.

10. سال 1379 : وزارت فرهنگ و آموزش عالی به وزارت علوم، تـحقیقات و فناوری تغییر نام داد و وظایف برنامه ریزی، ارزیابی و نظارت، بررسی و تدوین سیاستها و اولویتهای راهبردی در حوزه های تحقیقات و فناوری به وظایف وزارتخانه مذكور افزوده شد.    

هم اکنون امور آموزش و پرورش کشور توسط وزارتخانه ها و سازمان های زیر انجام می گیرد : 

1) آموزش و پرورش عمومی (پیش دبستانی، دبستانی، راهنمایی تحصیلی، متوسطه و پیش دانشگاهی) با وزارت آموزش و پرورش.

2) آموزش عالی در رشته های غیر از پزشکی با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.

3) آموزش عالی در رشته های پزشکی با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.

4) آموزش عالی در تمام رشته ها به صورت غیرانتفاعی توسط دانشگاه آزاد اسلامی.

5) آموزش و پرورش عالی دینی  توسط حوزه های علمیه.

6) آموزش و پرورش نظامی به وسیله ی نیروهای مسلح و دانشگاه های نظامی.

7) آموزش مدیران و برخی از کارشناسان و کارکنان با مراکز مدیریت دولتی (سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور)

8) آموزش های اختصاصی توسط مراکز آموزشی وابسته به وزارتخانه ها و سازمان های مختلف.  

شورای عالی آموزش و پرورش در سازمان اداری وزارت معارف مصوب 1289 شمسی، شورای عالی معارف پیش بینی شده بود. این شورا از آن زمان تاکنون تحت عناوین شورای عالی معارف، شورای عالی فرهنگ و شورای عالی آموزش و پرورش فعالیت داشته است.این شورا مهمترین شورای سیاست گذاری و تصمیم گیری در مورد امور آموزش و پرورش عمومی کشور است.تعیین خط مشی،هدف ها، مقررات، ضوابط و برنامه های وزارت آموزش و پرورش و بررسی برنامه ها و مطالب کتاب های درسی از جمله وظایف شورای عالی آموزش و پرورش است. اعضای این شورا به مدت 4 سال توسط رئیس جمهور منصوب می شوند. 

نهادهای وابسته به وزارت آموزش و پرورش در حال حاضر 

1. پژوهشکده ی تعلیم و تربیت : که در سال 1372 به منظور تهیه و اجرای تحقیقات مختلف در حوزه ی آموزش و پرورش با همکاری وزارت علوم تاسیس شد.

2. شورای تحقیقات وزارت آموزش و پرورش : که به منظور سیاست گذاری در مورد تحقیقات وزارت آموزش و پرورش و تعیین اولویت های پژوهشی تشکیل شد. در این شورا تعدادی از استادان دانشگاهها، معاونان وزارتخانه و کارشناسان زبده عضویت دارند.

3. سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی : که انجام پژوهش های مربوط به برنامه ریزی و کتاب های درسی و تالیف، چاپ و انتشار کتاب های درسی را بر عهده دارد.

4. سازمان نوسازی و توسعه و تجهیز مدارس : وظیفه ی عمده ی این سازمان، برنامه ریزی و نظارت بر اجرای ساختمان های مدارس و توسعه و تجهیز آنها است.

5. انجمن اولیا و مربیان : که سعی در تحکیم و توسعه ی رابطه بین مدارس و خانواده های دانش آموزان و مشارکت اولیا در امور تربیتی مدارس دارد.

6. نهضت سوادآموزی : که سوادآموزی بزرگسالان بی سواد و انتشار کتاب های مناسب برای آنان را بر عهده دارد.

7. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان : تهیه و انتشار کتاب و فیلم های مناسب برای کودکان و نوجوانان، تاسیس کتابخانه و قرائتخانه، انجام پژوهش درمورد کودکان و نوجوانان و ارائه ی امکانات فرهنگی و هنری برای آنان از جمله وظایف این سازمان است.

8. سازمان ملی پرورش استعداد های درخشان : که انتخاب دانش آموزان بااستعداد برای تحصیل در دوره های راهنمایی تحصیلی و دوره ی متوسطه و برنامه ریزی و نظارت بر گسترش مدارس تیزهوشان را انجام می دهد.

9. سازمان آموزش و پرورش استثنایی : که تربیت کودکان و نوجوانان ناشنوا و نیمه شنوا، نابینا و نیمه بینا، عقب مانده ی ذهنی و ناسازگار را بر عهده دارد.  

تغییرات مقاطع تحصیلی

طبق قانون اساسی معارف سال 1290 دوره های تحصیلی ایران شامل دوره ی ابتدایی 6 سال و دوره ی اول و دوم متوسطه هرکدام 3 سال بوده است. در سال 1345 ساختار آموزشی کشور تغییر کرد و شامل دوره ی ابتدایی 5 سال، دوره ی راهنمایی 3 سال و دوره ی متوسطه 4 سال شد.

از سال 1370 دوره های تحصیلی شامل دوره های زیر شد :

1.دوره ی آمادگی (1 سال)

2.دوره ی ابتدایی (5 سال)

3.دوره ی راهنمایی (3 سال)

4.دوره ی متوسطه (3 سال)

5.دوره ی پیش دانشگاهی (1 سال)

  تاریخ نگارش : اردیبهشت 1385  

منابع :

1)  آموزش و پرورش ابتدایی، راهنمایی، و متوسطه. احمد صافی، سمت، 1379.  

2) بررسی مسایل و ارزیابی عملکرد سوادآموزی در ایران، سازمان برنامه و بودجه، 1371. 

3) تاریخ فرهنگ ایران، عیسی صدیق، دانشگاه تهران، 1356.

4)   سازمان و قوانین آموزش و پرورش، احمد صافی، سمت، 1385. 

5) مبانی برنامه ریزی آموزشی، بهرام محسن پور، سمت، 1379. 

6) نشریه مرکز آمار ایران، 1382. 

7) روزنامه همشهری، صفحه فرهنگ و آموزش، 1385.  

8) سایت وزارت آموزش و پرورش.  

9)  سایت وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری.   

http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=934&articleID=303462http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=934&articleID=303462